Táo bón ở người già – Nguyên nhân và cách điều trị đúng

Táo bón ở người già là tình trạng thường gặp do giảm chức năng tiêu hóa và thói quen sinh hoạt bất thường. Đây là nguyên nhân gây khó chịu, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người lớn tuổi. Hãy cùng DiLi Supplement nhận biết sớm và điều trị đúng cách giúp phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm.

Táo bón ở người già rất phổ biến

Bệnh táo bón ở người già là tình trạng khó đi ngoài hoặc đi ngoài không thường xuyên, xảy ra ở người lớn tuổi. Tỷ lệ táo bón người già tăng cao do cơ thể trải qua nhiều thay đổi theo thời gian làm giảm hoạt động của các cơ quan tiêu hóa.

Táo bón ở người già ngày càng phổ biến vì:

• Quá trình lão hóa diễn ra liên tục sau 30 tuổi. Điều này khiến người càng lớn tuổi hệ tiêu hóa càng suy giảm chức năng, nhu động ruột hoạt động chậm hơn, dẫn đến tình trạng táo bón ở người cao tuổi.
• Giảm khả năng vận động, đặc biệt ở người lớn tuổi gặp các bệnh lý về xương khớp như đau nhức khớp, loãng xương, tay chân yếu,…
• Thay đổi chế độ ăn không hợp lý. Người lớn tuổi thường có xu hướng ăn ít nên không đảm bảo cung cấp đủ chất dinh dưỡng và không uống đủ nước khiến cơ thể bị táo bón.
• Người cao tuổi thường mắc các bệnh mạn tính nên việc sử dụng thuốc thường xuyên như thuốc giảm đau, thuốc chống viêm, thuốc trầm cảm trong thời gian dài sẽ gây rối loạn chức năng tiêu hóa.

Nguyên nhân gây táo bón ở người già

Nguyên nhân táo bón ở người già có thể được chia thành hai nhóm chín: táo bón nguyên phát và táo bón thứ phát.

Táo bón nguyên phát

Táo bón nguyên phát, hay còn gọi là táo bón chức năng, thường xảy ra do các vấn đề liên quan đến hoạt động tự nhiên của ruột mà không liên quan đến bệnh lý hay tác dụng phụ của thuốc. Các dạng nguyên nhân táo bón ở người già nguyên phát ở người lớn tuổi bao gồm:

• Táo bón do vận động ruột chậm:
  Sự lão hóa của cơ quan nội tạng theo tuổi tác khiến ruột già di chuyển phân chậm hơn bình thường, phân tích tụ lâu ngày trở nên khô cứng. Nguyên nhân có thể là sự suy giảm chức năng thần kinh hoặc thay đổi trong cấu trúc ruột.
• Táo bón do rối loạn chức năng cơ hậu môn-trực tràng:
  Cơ vòng hậu môn hoặc các cơ vùng chậu hoạt động không đúng cách, khiến người bệnh khó tống phân ra ngoài.
• Táo bón vận động bình thường
  Đây là loại táo bón ở người cao tuổi phổ biến nhất do chế độ ăn thiếu dinh dưỡng, ít uống nước và ít vận động khiến phân lại cứng và khó đẩy ra ngoài.

Táo bón thứ phát

Táo bón thứ phát ở người già là hệ quả của một bệnh lý hoặc tác dụng phụ của thuốc. Nguyên nhân táo bón ở người già thứ phát bao gồm:

• Bệnh lý mãn tính:
  Một số bệnh lý mạn tính ở người già như tiểu đường, suy giáp, bệnh Parkinson, hoặc trầm cảm có thể làm giảm chức năng hoạt động của hệ tiêu hóa gây táo bón.
• Thuốc điều trị:
  Người cao tuổi thường dùng nhiều loại thuốc như thuốc giảm đau (opioid), thuốc lợi tiểu, thuốc chống trầm cảm hoặc thuốc chống co giật. Đây là những loại thuốc có tác dụng phụ gây ra táo bón ở người cao tuổi.
• Vấn đề cấu trúc ruột:
  Hẹp hậu môn, sa trực tràng, trĩ, hoặc dày thành đại tràng đều làm tăng nguy cơ người lớn tuổi bị táo bón.
• Thói quen sinh hoạt:
  Người già bị xương khớp yếu ít vận động thường dễ bị táo bón hơn do giảm hoạt động thể chất, mất nước và chế độ ăn không đủ dinh dưỡng.

Hiểu rõ sự khác biệt giữa táo bón nguyên phát và thứ phát sẽ giúp người nhà và bác sĩ đưa ra các biện pháp can thiệp chính xác, phù hợp với tình trạng của từng người.

Dấu hiệu người già bị táo bón

Táo bón là tình trạng thường gặp ở người cao tuổi, gây ra không ít khó khăn trong việc tiêu hóa. Dưới đây là những dấu hiệu chính giúp nhận biết khi người già bị táo bón:

• Tần suất đi đại tiện giảm rõ rệt: Người già bị táo bón thường đi đại tiện ít hơn 3 lần/tuần. Đây là dấu hiệu rõ ràng cho thấy sự trì trệ của nhu động ruột.
• Đặc điểm phân bất thường: Phân khô cứng, có hình dạng như phân dê hoặc khuôn to, khó được đào thải khỏi cơ thể. Điều này có thể do thiếu nước hoặc chất xơ trong chế độ ăn.
• Khó khăn và đau đớn khi đại tiện: Người lớn tuổi có biểu hiện rặn mạnh, mắc vệ sinh liên tục vì không có cảm giác đi hết phân, đau và khó chịu vùng hậu môn.
• Triệu chứng toàn thân khác: Táo bón kéo dài có thể gây cảm giác đầy bụng, đau bụng âm ỉ, kèm theo giảm sút cân hoặc mất cảm giác ngon miệng ở người cao tuổi.

Rủi ro khi người già bị táo bón lâu ngày

Táo bón ở người cao tuổi không chỉ gây ra khó chịu mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro sức khỏe nghiêm trọng. Khi tình trạng táo bón kéo dài, người cao tuổi có thể đối mặt với những biến chứng sau:

Nguy cơ đột tử

Khi dùng lực rặn nhiều để đẩy phân ra ngoài, người lớn tuổi dễ bị tăng áp lực trong cơ thể khiến tim đập nhanh, dẫn đến tình trạng mệt mỏi. Tình trạng này có thể gây nguy hiểm, thậm chí là đột tử do nhồi máu cơ tim nếu không được điều trị kịp thời​.

Vỡ phế nang

Khi người già rặn mạnh trong khi đi vệ sinh vô tình tạo áp lực quá mức có thể gây vỡ phế nang, đặc biệt là ở những người có bệnh lý hô hấp hoặc tim mạch. Vỡ phế nang có thể làm giảm khả năng thở và gây suy giảm chức năng hô hấp.

Bí tiểu tiện và suy thận

Khi phân bị ứ đọng và không thể đi ra ngoài, phân có thể chèn lên bàng quang gây bí tiểu. Đây là một tình trạng nghiêm trọng có thể dẫn đến thận ứ nước và nếu kéo dài, có thể gây suy thận. Tình trạng này ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của người cao tuổi​.

Sa trực tràng và nguy cơ trĩ

Rặn nhiều khi đi đại tiện không chỉ gây đau đớn mà còn dễ dẫn đến sa trực tràng (hiện tượng khi phần cuối của đại tràng bị lòi ra ngoài). Nếu tình trạng táo bón ở người già kéo dài, nguy cơ ung thư đại tràng và trực tràng cũng gia tăng​. Người già bị táo bón lâu ngày cũng dễ mắc bệnh trĩ nội và trĩ ngoại, đặc biệt nếu kèm theo triệu chứng đi ngoài ra máu. 

Tăng nguy cơ bệnh tim mạch

Táo bón ở người già cũng có thể là yếu tố nguy cơ dẫn đến các bệnh tim mạch, đặc biệt là những người đã có sẵn bệnh lý về huyết áp cao, xơ vữa động mạch hoặc loạn nhịp tim. Việc phải gắng sức khi đi vệ sinh khiến tim phải hoạt động với cường độ cao hơn, tạo áp lực làm tăng nguy cơ tai biến tim mạch​.

Điều trị táo bón người già cần lưu ý gì

Tình trạng người già bị táo bón lâu ngày có thể gây nguy hiểm đến tính mạng, nhưng nếu được điều trị đúng cách, có thể giảm thiểu các triệu chứng và phòng ngừa biến chứng. Dưới đây là những lưu ý quan trọng khi điều trị bệnh táo bón ở người già:

Không nên để người cao tuổi nhịn đi đại tiện

• Tác hại của nhịn đi đại tiện: Việc trì hoãn đi vệ sinh khiến phân khô cứng, khó di chuyển trong đại tràng, gây cảm giác đau đớn và làm tăng nguy cơ sa trực tràng.
• Cách duy trì thói quen: Hãy giúp người cao tuổi hình thành thói quen đi vệ sinh vào một khung giờ nhất định, tốt nhất là sau bữa sáng. Điều này sẽ kích thích nhu động ruột hoạt động đều đặn, hỗ trợ quá trình tiêu hóa tốt hơn.

Ngoài ra, nên tạo môi trường nhà vệ sinh sạch sẽ, an toàn và dễ tiếp cận để người lớn tuổi cảm thấy thoải mái, giảm tâm lý ngại ngùng trì hoãn việc đi ngoài.

Không tự ý dùng các loại thuốc nhuận tràng cho người lớn tuổi tại nhà

• Tác động tiêu cực: Thuốc nhuận tràng nếu sử dụng không đúng cách có thể gây phụ thuộc làm giảm khả năng co bóp tự nhiên của ruột. Một số thuốc còn gây mất nước, rối loạn điện giải, đặc biệt nguy hiểm với người cao tuổi có bệnh nền.
• Hướng dẫn an toàn: Khi cần dùng thuốc chữa bệnh táo bón người già , hãy tham khảo ý kiến bác sĩ. Các loại thuốc nhuận tràng như polyethylene glycol (PEG) hoặc lactulose thường được ưu tiên vì chúng ít gây kích ứng và an toàn hơn.

Ưu tiên chữa trị bằng phương pháp tự nhiên

• Tăng cường vận động: Khuyến khích người lớn tuổi tập các bài tập nhẹ đi bộ, hoặc xoa bóp bụng có thể kích thích hệ tiêu hóa. Đặc biệt, bài tập tăng cường tuần hoàn máu vùng bụng hoặc động tác kéo căng cơ hông cũng hỗ trợ tốt trong việc cải thiện táo bón.
• Chế độ ăn uống: Bổ sung thực phẩm giàu chất xơ như bông cải xanh, yến mạch, khoai lang và các loại quả khô vào thực đơn. Kết hợp với việc uống đủ nước giúp làm mềm phân và cải thiện chức năng ruột.

Đưa người lớn tuổi đến bệnh viện ngay khi gặp triệu chứng táo bón bất thường

• Bệnh táo bón người già kèm chảy máu hậu môn, đau bụng dữ dội, buồn nôn, hoặc hơn 5 ngày không đi vệ sinh là những biểu hiện cần kiểm tra ngay. Đây có thể là dấu hiệu của tắc ruột, nhiễm trùng, hoặc ung thư đại trực tràng.
• Người già bị táo bón lâu ngày gặp các triệu chứng này nên được kiểm tra sức khỏe ngay để loại trừ nguy cơ các bệnh lý tiềm ẩn khác.

Phòng ngừa táo bón ở người cao tuổi

Đối với người lớn tuổi phòng bệnh táo bón người già vẫn hơn chữa bệnh. Áp dụng các biện pháp phòng ngừa sẽ giúp người cao tuổi duy trì hệ tiêu hóa khỏe mạnh.

Chế độ dinh dưỡng hợp lý cho người cao tuổi bị táo bón

Một chế độ ăn uống khoa học là nền tảng giúp cải thiện và ngăn ngừa táo bón. Chế độ dinh dưỡng cho người cao tuổi, nhất là người mắc táo bón ở người già nên bao gồm:

• Nước: Uống từ 1,5 đến 2 lít nước mỗi ngày để làm mềm phân.
• Chất xơ: Bổ sung 25 – 30 gam chất xơ từ rau xanh, củ quả, và ngũ cốc nguyên hạt.
• Protein và chất béo: Hạn chế chất béo động vật, ưu tiên sử dụng đạm thực vật và bổ sung đủ lượng protein (60 – 70 gam/ngày).
• Thực phẩm giàu probiotics: Sữa chua không đường, kim chi, hoặc thực phẩm bổ sung probiotics giúp cải thiện vi sinh đường ruột, hỗ trợ tiêu hóa hiệu quả.
• Tránh thực phẩm khó tiêu: Hạn chế tiêu thụ thức ăn nhanh, đồ chiên xào nhiều dầu mỡ hoặc các loại thịt đỏ.

Đi đại tiện vào đúng giờ và ngồi vệ sinh đúng tư thế

• Đi vệ sinh theo lịch trình hằng ngày: Việc đi vệ sinh đúng giờ giúp đồng hồ sinh học của hệ tiêu hóa hoạt động ổn định. Đây là cách hiệu quả để phòng tránh táo bón ở người cao tuổi.
• Tư thế ngồi đúng: Nếu sử dụng bồn cầu, hãy kê ghế nhỏ dưới chân người cao tuổi để nâng cao đầu gối, giúp giảm áp lực lên ruột và hỗ trợ việc đi ngoài dễ dàng hơn.

Giữ tinh thần thoải mái

Stress, lo lắng hay mất ngủ đều có thể ảnh hưởng tiêu cực đến hệ tiêu hóa. Việc giữ tinh thần thoải mái sẽ giúp cải thiện nhu động ruột. Hãy khuyến khích ông bà tham gia các hoạt động cộng đồng, trò chuyện với người thân để giảm cảm giác cô đơn và tăng cường sức khỏe tinh thần.

Cắt giảm thực phẩm ít chất xơ

Cần hạn chế cho người lớn tuổi ăn các thực phẩm như thịt đỏ, sữa, phô mai, và các món ăn đóng hộp, chế biến sẵn, vì không chỉ khó tiêu mà còn nghèo chất xơ dễ gây táo bón.

Bạn nên chuyển sang sử dụng các loại ngũ cốc nguyên hạt, đậu hạt, và dầu thực vật để bổ sung thêm chất xơ và chất béo lành mạnh.

Kết luận

Táo bón ở người già là một vấn đề không nên chủ quan. Chúng có thể gây tác động tiêu cực đến sức khỏe người lớn. Chăm sóc sức khỏe hệ tiêu hóa cho người cao tuổi không chỉ giúp họ sống khỏe mạnh mà còn ăn uống ngon miệng hơn. Hãy kết hợp điều chỉnh chế độ ăn uống, tập luyện nhẹ nhàng và chăm sóc tinh thần để giúp người già tránh xa nỗi ám ảnh mang tên táo bón.